.jpeg)
"Başak" sözcüğü yapı bakımından türemiş bir sözcüktür. "Başak" sözcüğünün kökü "baş" sözcüğüdür.
"Baş" sözcüğüne getirilen "-ak" eki, addan ad türeten bir yapım ekidir.
Not: Türeyen sözcükle türetilen sözcük arasında daima bir anlam ilişkisi vardır. "Başak", bitkinin "baş" bölümü, "baş" bölümündeki bölümdür.
Bence, "Günde kaç soru çözmeliyim?" sorusundan önce "Neden soru çözmeliyim?" sorusu yanıtlanmalı.
Bu soru yanıtlanırsa "Günde kaç soru çözmeliyim?" sorusu daha kolay ve doğru bir şekilde yanıtlanmış olur.
Soru çözmek, öğrenilen bilgiyi pekiştirir, bilginin kalıcı hale gelmesini sağlar.
Soru çözmenin ikinci bir yararı ise konuyla ilgili soruların çözüm yöntemini göstererek kişiye o konuyla ilgili soruların çözümünde tecrübe kazandırır.
Soru çözmek bir tecrübedir. Her tecrübe de ilgili durumla ilgili hız ve kalite demektir.
Bu yüzden de soru çözmeliyiz.
Peki, kaç soru?
Çözebildiğimiz kadar, gücümüz yettiği kadar.
Başkalarıyla değil kendimizle yarışarak...
Sayı mı istiyorsunuz? Onu da yanıtlayayım: Başlangıçta 150 soru, süreç içinde 200 ve 250'yi mutlaka görmeye çalışmalıyız.
Bir dersten mi? Hayır. Sorumlu olduğumuz üç dersten... Dönüşümlü olarak...
Bunca zaman bana anlatmaya
çalıştığını, kendimi
bulduğumda
anladım.
Herkesin mutlu olmak için başka bir yolu
varmış,
Kendi yolumu
çizdiğimde anladım..
Bir tek yaşanarak öğrenilirmiş hayat,
okuyarak, dinleyerek
değil..
Bildiklerini bana neden
anlatmadığını,
anladım..
Yüreğinde aşk olmadan geçen her gün
kayıpmış,
Aşk peşinden neden yalınayak
koştuğunu
anladım..
Acı doruğa ulaştığında
gözyaşı gelmezmiş gözlerden,
Neden hiç ağlamadığını
anladım..
Ağlayanı güldürebilmek, ağlayanla
ağlamaktan
daha değerliymiş,
Gözyaşımı kahkaya çevirdiğinde
anladım..
Bir insanı herhangi biri kırabilir, ama bir
tek en çok
sevdiği acıtabilirmiş,
Çok
acıttığında anladım..
Fakat ,hak edermiş sevilen onun için dökülen her
damla gözyaşını,
Gözyaşlarıyla birlikte sevinçler
Terk ettiğinde
anladım..
Yalan söylememek değil, gerçeği
gizlememekmiş
marifet,
Yüreğini
elime koyduğunda anladım..
''Sana ihtiyacım var, gel ! ''
diyebilmekmiş
güçlü olmak,
Sana ''git''
dediğimde anladım..
Biri sana ''git'' dediğinde, ''kalmak istiyorum''
diyebilmekmiş
sevmek,
Git dediklerinde gittiğimde anladım..
Sana sevgim şımarık bir
çocukmuş, her düştüğünde zırıl
zırıl ağlayan,
Büyüyüp bana sımsıkı
sarıldığında
anladım..
Özür dilemek değil, ''affet beni'' diye
haykırmak
istemekmiş pişman olmak,
Gerçekten pişman olduğumda anladım..
Ve gurur,
kaybedenlerin, acizlerin maskesiymiş,
Sevgi dolu
yüreklerin gururu olmazmış,
Yüreğimde
sevgi bulduğumda anladım..
Ölürcesine isteyen, beklemez, sadece umut edermiş
bir gün
affedilmeyi,
Beni afetmeni ölürcesine istediğimde
anladım..
Sevgi
emekmiş,
Emek ise vazgeçmeyecek kadar, ama özgür bırakacak
kadar
sevmekmiş
.jpeg)
Eylemsiler eylemlerden türeyen ve yan cümle kuran sözcüklerdir. Aynı zamanda kurdukları yan cümlenin de yüklemidirler.
Bir cümlede yargi sayısını belirlemek için cümledeki eylemsi sayısına ve yüklem sayısına bakmak gerekir.
Yan cümle sayısını belirlemek için ise eylemsi sayısına bakmak gerekir.
Yargı sayısı: 3 (gelmek, gitmek, aratmak)
Yan cümle sayısı: 2 (gelmek, gitmek)
Eylemsi sayısı: 2
Emlemsilerin türü: sıfat-fiil, sıfat-fiil
Kitap okumak istediğini öğretmene söylemek bu kadar zor mu?
Yargı sayısı: 4 (okumak, istemek, söylemek, zor)
Yan cümle sayısı: 3 (okumak, istemek, söylemek)
Eylemsi sayısı: 3
Emlemsilerin türü: isim-fiil, sıfat-fiil, isim-fiil
Eve varınca söyleyecektim İstanbul'a gitmeyeceğimi.
Yargı sayısı: 3 (varmak, söylemek, gitmemek)
Yan cümle sayısı: 2 (varmak, gitmemek)
Eylemsi sayısı: 2
Emlemsilerin türü: zarf-fiil, sıfat-fiil
Fiilimsiler fiillerden türetilmiş sözcüklerdir. Bu sözcükler türetilmeden önce çatı ekleriyle çatıları değiştirilebilir. Bu yüzden de fiilimsilerde de çatı özelliği aranabilir.
ağla-mak (etken) > ağla-ş-mak (işteş) > ağlaşan kadınlar (işteş çatılı sıfat-fiil)
giy-mek (etken) >giy-in-mek (dönüşlü) > giy-in-ince (dönüşlü çatılı zarf-fiil)
çiz-mek (etken) >çiz-il-mek (edilgen) > çiz-il-ecek projeler (edilgen çatılı sıfat-fiil)
yat-mak (geçişsiz) > yat-ır-mak (oldurgan) > çocukları yat-ır-ma-y-ı (oldurgan çatılı isim-fiil)
dik-mek (geçişli) > dik-tir-mek (ettirgen) > elbise dik-dir-mek (ettirgen çatılı isim-fiil)
Kamil Baki
"Birlik" sözcüğü "bir" sözcüğünden "-lik" ekiyle türetilmiş bir sözcüktür. "-lik" eki isimden isim türeten bir yapım ekidir.
"Bir" sözcüğününden türetilen "birlik" sözcüğü "bir olma durumu" anlamIı ifade etmektedir.
Sözcüğün bu temel anlamı çerçevesinde "bir arada olma", "bağlılık ve üslup benzerliği", "belli bir topluluğun kararlarının korumak için kurulmuş dernek", "bölük, tabur, alay vb. bir bütün sayılan topluluk", "konunun bir ana düşünce çevresinde toplanması"... gibi yeni anlamları oluşmuştur.
"Kahvaltı" sözcüğü yapı bakımından birleşik bir sözcüktür. "kahve" ve "altı" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Birleşme sırasında ses aşınması meydana gelmiştir.
kahve-altı > kahvaltı
"Nasıl (ne-asıl), niçin (ne-için), cumartesi (cuma-ertesi), sütlaç (sütlü-aş)" sözcükleri de aşınma yoluyla oluşmuş birleşik sözcüklerdir.
"Niçin" sözcüğü yapı bakımından birleşik bir sözcüktür. "ne" ve "için" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Birleşme sırasında ses aşınması meydana gelmiştir.
ne-için > niçin
"Nasıl (ne-asıl), kahvaltı (kahve-altı), cumartesi (cuma-ertesi), sütlaç (sütlü-aş)" sözcükleri de aşınma yoluyla oluşmuş birleşik sözcüklerdir.
"Nasıl" sözcüğü yapı bakımından birleşik bir sözcüktür. "ne" ve "asıl" sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Birleşme sırasında ses aşınması meydana gelmiştir.
ne-asıl > nasıl
"Niçin (ne-için), kahvaltı (kahve-altı), cumartesi (cuma-ertesi), sütlaç (sütlü-aş)" sözcükleri de aşınma yoluyla oluşmuş birleşik sözcüklerdir.
Taylayanı aynı birden çok isim tamlaması ortak tamlayana bağlanabilir. Bu türden isim tamlamalarına tamlayanı ortak isim tamlaması denir.
öğretmenimizin defteri
öğretmenimizin kitapları
Öğretmenimizin defteri ve kitapları sınıfta kalmış.
evin kapıları
evin pencereleri
Evin kapı ve pencerleri geçen yıl değiştirilmiş.
Not: Türkçede ortak öğe ortak ek pozisyonu varsa özneler, nesneler, dolaylı tümleçler, tamlayanlar, tamlananlar, ekler... ortak kullanılabilir.
kapıları
pencereleri
kapı ve pencereleri (çoğul eki ve tamlanan eki ortak)
çelik tencere
çelik tava
Yemekleri çelik tava ve tencerede yapıyorum her zaman.
Sözcükler yapıları bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Sözcüklerin yapısında sözcüğün yapım eki alıp almadığına, başka bir sözcükle birleşip birleşmediğine bakılır.
Başka bir sözcükle birleşmemiş yapım eki almamış sözcüklere basit sözcük denir.
kalem, çanta, anne, çiçek; gel-, git-, oku-, çalış-...
Yapım eki almış sözcüklere türemiş sözcük denir.
kalem-lik, çanta-cı, bir-leş-, temiz-le-; gel-iş-, oku-t-, çalış-tır-, dur-ak, sev-gi...
Başka bir sözcükle birleşmiş sözcüklere birleşik sözcük denir,
bir-kaç, hiç-bir, kahve-rengi, Çanak-kale, Karşı-yaka; his-s-et-, sabr-et-, terk et-, mutlu ol-. çöz-e-bil-, sil-i-ver-, düş-e-yaz-, gid-e-der-, bak-a-kal-, sür-e-gel-...
Cümleler yapıları bakımından basit ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. Cümlelerin yapısında syargı sayısına bakılır.
İçinde bir tek yargı bulunan cümlelere basit cümle denir.
Burada hepimiz mutlu olacağız.
Anlamıyorsun sen beni.
İyi bir öğretmenmiş Selim Bey.
Annesi de babası da küplere binmiş geçen hafta.
İçinde birden çok yargı bulunan cümlelere ise birleşik cümle denir.
Okula giderken liseden bir arkadaşımla karşılaştım.
Sizinle dertleşmek beni rahatlatıyor.
Erken gelirsen bu konuyu da konuşuruz seninle.
Bana, sen beni anlamıyorsun, dedi dün akşam.
Erken geldim ki sizi de göreyim.
Not:
Eylemsiler ve yüklemler yargı bildirir.
Gelen gideni aratır. (üç yargı)
Beni aramadığını ona sen mi söyledin? (iki yargı)
Koşarsan en kısa sürede hedefine ulaşırsın.
Türkçede eklerin işlevleri kullanımlarıyla ilgilidir. Bir ekin biçim yönünden başka bir ekle aynı olması o ekin işlevsel yönden diğer ekle aynı olduğunu göstermez.
Bir ekin işlevini anlayabilmek için o eki alan sözcüğün cümledeki görevine, sözcüğün anlamına, ekin sözcüğe kazandırdığı anlama bakmak gerekir.
i (-ı, -u, -ü) eki hem iyelik hem hal eki olarak kullanılabilen bir ektir. Bir varlığın üçüncü tekil kişiye (onun) olduğunu ifade ediyorsa iyelik, öznenin yaptığı eylemin hangi varlığa yönelik olduğunu belirtiyorsa (neyi, kimi) hal (belirtme durum) ekidir.
Kazağı da çantası da okulda kalmış. (iyelik eki)
Gözlüğü o kadar kirlenmişti ki, adeta bir karalama kağıdı gibiydi.(iyelik eki)
Bence onun yolu, yol değil.(iyelik eki)
Dün aldığım kazağı annemler beğenmedi. (hal eki)
Bu çantayı sana emanet edebilir miyim? (hal eki)
Annem gözlüğü bahçede bırakmış.(hal eki)
Ararsan doğru yolu er veya geç bulursun.(hal eki)
Not:
Bir sözcük aynı anda hem iyelik hem de hal ekini aynı anda alabilir. Bu gibi durumlarda önce iyelik sonra hal eki gelir.
Ablan çantasını bana bıraktı dün.
çanta-s-ı-n-ı
s: kaynaştırma harfi
ı: iyelik eki
n: kaynaştırma harfi
ı: hal eki
Not:
İyelik ekiyle hal ekinin bişrlikte kullanılması bazı durumlarda anlatım bozukluğuna yol açar.
kalem-i-n-i (onun kalemini)
kalem-in-i (senin, kendi kalemini)
Bu cümledeki belirsizlik iyelik ekinin kaçıncı kişiyle ilgili olduğudur. Cümledeki anlatım bozukluğunun giderilebilmesi için cümlenin başına tamlayan durumunda (senin / onun) bir kiş zamiri getirilmesi gerekir.
Sevda, sözcüğü "güçlü sevgi", "güçlü aşk" anlamına gelen Arapça bir sözcüktür. Genellikle sev-mek eyleminden türemiş bir ad olarak düşünülmektedir. Oysa gerçek öyle değildir. "Sevda" sözcüğünün kökü "svd" (siyah)dir.
Yabancı dillerden Türkçeye geçmiş sözcükler, kural olarak Türkçede basit yapılı olarak değerlendirilir.
Sorular orta seviyede ve oldukça net.
YAZIM KURALLARI SORU: 1
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük harflerin yazımıyla ilgili yanlışlık yapılmıştır?
A) Uzun süreden beri ziyarete kapalı olan Yozgat Çamlığı Millî Parkı bu yıl tekrar açıldı.
B) Türkiye Cumhuriyeti, yüzüncü yılını ülkenin dört bir yanında etkinliklerle kutladı.
C) Türk tarihi açısından 29 Mayıs 1453 Salı günü kutlu bir fetih gerçekleşti.
D) Kutlamalar için şehrin en güzel yeri olan Zafer Meydanı tercih edildi.
E) Yurt dışından gelen resmî heyeti bakan geçtiğimiz hafta Ankara’da kabul etti.
Doğru Yanıt: E
Bakan, sözcüğü özel adın yerine kullanıldığı için büyük harfle yazılması gerekirdi.
Birleşme sırasında kelimelerden her ikisi veya ikincisi anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.
Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı yapılmıştır?
A) Sıcak yaz günlerinde dondurmanın yanında çokça tüketilen tatlıların başında bülbülyuvası ve kadayıf gelir.
B) Ekim ve kasım ayları elma, nar, ayva ve beşbıyık gibi meyvelerin pazar tezgâhlarını süslediği zamanlardır.
C) Çok sevdiği kavuniçi elbisesini dolaptan özenle çıkardı, ütüleyerek ertesi gün giymek üzere hazırladı.
D) Cırcırböceği ile karıncanın macerası, kardeşimin annemden ve benden en çok dinlediği masaldır.
E) Narçiçeği rengindeki şapkasıyla kalabalık içinde çok uzaklardan bile ayırt edilebiliyordu.
"Cırcırböceği" ayrı yazılması gerekirdi. Çünkü ikinci sözcük (böcek) anlamını korumaktadır.
CÜMLENİN ÖGELERİ SORU: 1
Bu caddenin taşlarının üzerinden yüzyıllar boyunca geçen insanların ayak seslerini takip edenler, bir kalenin oya gibi işlenmiş kapısı önünde bulurlar izlerini.
Bu cümledeki ögelerin dizilişi aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?
A) Özne - yüklem - belirtili nesne
B) Zarf tümleci - özne - belirtili nesne - yüklem
C) Özne - yer tamlayıcısı - yüklem - belirtili nesne
D) Zarf tümleci - belirtili nesne - yüklem - özne
E) Belirtili nesne - yer tamlayıcısı - yüklem - özne
Aşağıdaki sırayı izleyen (yüklem, özne, tümleçler), doğru soruları yönelten ve cümlenin anlamına dikkat eden (anlam nerede başlıyor, nerede bitiyor) her öğrenci, soruyu doğru olarak yanıtlayabilir.
bulurlar: yüklem
bu caddenin taşlarını üzerinden yüzyılar boyunca geçen insanların aya seslaerıni takirp edenler: özne (KİM)
bir kayanın oya gibi işlenmiş kapısı önünde: dolaylı tümleç (NEREDE)
izlerini: belirtili nesne (NEYİ)
CÜMLE TÜRLERİ SORU: 1
(I) Yaz mevsiminin ilk günlerini ormanlarla, dağlarla ve denizle karşılamak için çevirdim rotamı Sinop’a. (II) Şehir merkezine gider gitmez, methini önceden duyduğum yerel pazara uğradım ve kahvaltılıklarımı alıp doğruca limandaki çay bahçesine yöneldim. (III) Balığa giden sandalları ve küçük tekneleri izlemek, Sinop’ta neler olup bittiğini öğrenmek için bu çay bahçeleri en doğru adres. (IV) Yalı Kahvesi’nde denize nazır bir masaya yerleşip müşterilerinin adını, kahvesini yahut çayını nasıl içtiğini bildiği rivayet edilen Mükremin’den bir çay da ben istedim. (V) Sinopluların hiçbir içeceği, soğuk tüketmeyi sevmediğini öğrendim Mükremin’in getirdiği sımsıcak çayı yudumlarken.
Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi, yükleminin türüne göre diğerlerinden farklıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
Doğru Yanıt: C
I. cümle, fiil cümlesi. (çevirdim)
II. cümle, fiil cümlesi. (uğradım / yöneldim)
III. cümle, isim cümlesi. (en doğru adres)
IV. cümle, fiil cümlesi. (istedim)
V. cümle, fiil cümlesi. (öğrendim)
Türkçede birçok ek biçimce aynı işlevce farklıdır.
-i (-ı, -u, -ü) eki hem yapım hem çekim eki olarak kullanılabilen bir ektir.,
Sözcüklerden sözcük türetiyorsa yapım ekidir.
yaz-mak / yazı, kaz-mak / kazı, çat-mak / çatı, yar-mak / yarı, say-mak /say-ı...
Sözcüğün türünü ya da kavramını değiştirmiyorsa çekim ekidir.
Not: -i eki çekim eki olarak hem iyelik hem de hal (durum) eki olarak kullanılabilir.
Yaz-ı burada geçirelim. (hal eki)
Belediye bu yol-u geçen hafta yaptı. (hal eki)
Yaz-ı çok güzel geçmiş Ayşe'nin. (iyelik eki)
Yol-u yol değil, bu çocuğun. (iyelik eki)
