Eylemsiler yargı bildirir mi?

Eylemsiler eylemlerden türeyen ve yan cümle kuran sözcüklerdir. Aynı zamanda kurdukları yan cümlenin de yüklemidirler.

Bir cümlede yargi sayısını belirlemek için cümledeki eylemsi sayısına ve yüklem sayısına bakmak gerekir.

Yan cümle sayısını belirlemek için ise eylemsi sayısına bakmak gerekir.

Örnek

Gel-en gid-en-i aratır.

Yargı sayısı: 3 (gelmek, gitmek, aratmak)

Yan cümle sayısı: 2 (gelmek, gitmek)

Eylemsi sayısı: 2

Emlemsilerin türü: sıfat-fiil, sıfat-fiil

Örnek

Kitap okumak istediğini öğretmene söylemek bu kadar zor mu?

Yargı sayısı: 4 (okumak, istemek, söylemek, zor)

Yan cümle sayısı: 3 (okumak, istemek, söylemek)

Eylemsi sayısı: 3

Emlemsilerin türü: isim-fiil, sıfat-fiil, isim-fiil

Örnek

Eve varınca söyleyecektim İstanbul'a gitmeyeceğimi.

Yargı sayısı: 3 (varmak, söylemek, gitmemek)

Yan cümle sayısı: 2 (varmak, gitmemek)

Eylemsi sayısı: 2

Emlemsilerin türü: zarf-fiil, sıfat-fiil

Kamil Baki

Fiilimsilerde çatı özelliği aranır mı?

 

Fiilimsiler fiillerden türetilmiş sözcüklerdir. Bu sözcükler türetilmeden önce çatı ekleriyle çatıları değiştirilebilir. Bu yüzden de fiilimsilerde de çatı özelliği aranabilir.

ağla-mak (etken) > ağla-ş-mak (işteş) > ağlaşan kadınlar (işteş çatılı sıfat-fiil)

giy-mek (etken) >giy-in-mek (dönüşlü) > giy-in-ince (dönüşlü çatılı zarf-fiil)

çiz-mek (etken) >çiz-il-mek (edilgen) > çiz-il-ecek projeler (edilgen çatılı sıfat-fiil)

yat-mak (geçişsiz) > yat-ır-mak (oldurgan) > çocukları yat-ır-ma-y-ı (oldurgan çatılı isim-fiil)

dik-mek (geçişli) > dik-tir-mek (ettirgen) > elbise dik-dir-mek (ettirgen çatılı isim-fiil)

Kamil Baki

Fiilimsiler isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olabilir mi?

Fiilimsiler isim soylu sözcükler oldukları için isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir.

Sabah yürü-y-üş-ler-i-n-e bir süre ara verdim. (tamlananı isim-fiil olan isim tamlaması)
Önce çalış-ma süre-s-i-n-i söylemek zorundasınız. (tamlayanı isim-fiil olan isim tamlaması)
Siz yetkin ol-an-ın işine karışmayın bence.  (tamlayanı sıfat-fiil grubu olan isim tamlaması)
Sinan'ın ayrıl-dığ-ı-n-ı bana da söylediler aslında.(tamlananı sıfat-fiil olan isim tamlaması)
Ağlayınca zamanın çabuk geçeceğini sanırdı.(tamlananı sıfat-fiil olan isim tamlaması)
Polise bildirmenin sonuç vermeyeceği açıktı.(tamlayanı isim-fiil, tamlananı sıfatfiil olan isim tamlaması)
Gezilerimden birinde, onun da Viyana’da olduğunu öğrendim. .(tamlananı sıfat-fiil olan isim tamlaması)

Sıfat-fiiller ve Sıfat-fiillerin Adlaşması

İsim-fiil (ad-eylem) nedir?

Eylemsilerin genellikle ad olarak kullanılan biçimleridir. Eylemlere getirilen -me, -mek, -iş ekleriyle türetilirler.

Burada çalışmayı düşünmüyormuş.
Tarlaya gitmek epey zamanımızı alıyor.
Çocuğun şiir okuyuşu gerçekten çok güzel.

Not: -me, -mek, -iş ekleriyle türetilmiş bu sözcükler eylem anlamını yitirdiğinde eylemsi olma özelliğini kaybederek ad olurlar.

Yemekleri doğru dondurmayı öğrenmeliyiz. / eylemsi
Dondurmayı şu marketten almış. / ad

Bazen dışarıda bir şeyler yemek istiyor canım. / eylemsi
Yemek oldu, sizi bekliyoruz. / ad

Hemen şu kapıdan giriş yapmalısınız. / eylemsi
Bu binada giriş çok dar olmuş. / ad

Not: İsim-fiillerin bir bölümü sıfat olarak da kullanılabilir.

süzme bal, dökme kömür, takma diş...

Not: İsim-filler de (ad-eylemler) diğer eylemsiler gibi kendilerinden önceki sözcüklerle öbekleşir. Bu türden öbeklere isim-fiil (ad-eylem) öbeği denir.

Kendini bil-mek en önemli meziyettir.
Yarın okula git-me-y-i düşünmüyormuş.
Olaya bakışımız sizinle benzerlik gösteriyor.

Çatı Özelliği Aranmayan Cümleler

Çatı özelliği eylemlerle ilgili bir durumdur. Yüklemi ad soylu bir sözcük ya da söz öbeği olan, başka bir söyleyişle ad cümlelerinde çatı özelliği aranmaz.

İzmir, harika bir şehir. / ad cümlesi / çatı özelliği aranmaz
Ahmet benden oldukça büyük. / ad cümlesi / çatı özelliği aranmaz
Buradaki insanların çoğu çalışkandır. / ad cümlesi / çatı özelliği aranmaz

İkinci dönem notları dün idareye verildi. / eylem cümlesi / çatı özelliği aranır
Evi iyice temizledik.  / eylem cümlesi / çatı özelliği aranır
Bu konuyu arkadaşlarla görüştük.  / eylem cümlesi / çatı özelliği aranır

Uygulama

Aşağıdaki cümlelerin hangilerinde çatı özelliği aranmaz?

İyi bir arkadaştır dün size uğrayan.
Öğreteceksiniz ne biliyorsanız öğrecilerinize.
Yaşlanmış artık dedem de iyice.
İnsanlık, tüm yaşam için güzel şeyler yapmaktır.
Sizin çocukların hepsi evlendi mi?
Çevreyi bir ayda ağaçlandırdılar.
Büyük amcası da iyi bir yazarmış.
Hayatımı filmleştirecekmiş çocuklar.


İyi bir arkadaştır dün size uğrayan. / aranmaz / ad cümlesi
Öğreteceksiniz ne biliyorsanız öğrecilerinize. / aranır / eylem cümlesi
Yaşlanmış artık dedem de iyice. / aranır / eylem cümlesi
İnsanlık, tüm yaşam için güzel şeyler yapmaktır. / aranmaz / ad cümlesi
Sizin çocukların hepsi evlendi mi? / aranır / eylem cümlesi
Çevreyi bir ayda ağaçlandırdılar. / aranır / eylem cümlesi
Büyük amcası da iyi bir yazarmış. / aranmaz / ad cümlesi
Hayatımı filmleştirecekmiş çocuklar. / aranır / eylem cümlesi

İsim-fiiller ve Kalıcı İsimler

İsim-fiiller fiilimsilerin genellikle isim olarak kullanılan biçimleridir. Fiillere getirilen -me, -mek, -iş ekleriyle türetilirler.

Burada çalışmayı düşünmüyormuş. / isim-fiil
Tarlaya gitmek epey zamanımızı alıyor. / isim-fiil
Çocuğun şiir okuyuşu gerçekten çok güzel. / isim-fiil

Not: -me, -mek, -iş ekleriyle türetilmiş bu sözcükler fiil anlamını yitirdiğinde fiilimsi olma özelliğini kaybederek isim olurlar.

Yemekleri doğru dondurmayı öğrenmeliyiz. / fiilimsi
Dondurmayı şu marketten almış. / isim

Bazen dışarıda bir şeyler yemek istiyor canım. / fiilimsi
Yemek oldu, sizi bekliyoruz. / isim

Hemen şu kapıdan giriş yapmalısınız. / fiilimsi
Bu binada giriş çok dar olmuş. / isim

Not: İsim-fiillerin bir bölümü sıfat olarak da kullanılabilir.

süzme bal, dökme kömür, takma diş...

Not: İsiim-filler de (ad-eylemler) diğer fiilimsiler gibi kendilerinden önceki sözcüklerle öbekleşir. Bu türden öbeklere isim-fiil (ad-eylem) öbeği denir.

Kendini bil-mek en önemli meziyettir. / isim-fiil öbeği
Yarın okula git-me-y-i düşünmüyormuş. / isim-fiil öbeği
Olaya bakışımız sizinle benzerlik gösteriyor. / isim-fiil öbeği