Uyak (kafiye) nedir?

UYAK (KAFİYE ): Dize sonlarındaki ses benzerliğine uyak denir. Dize sonlarında yazılışları ve okunuşları aynı; anlamları ve görevleri farklı olan sözcüklerin ya da eklerin ses benzerliğine dayanır.

Dize sonlarındaki bütün ses benzerlikleri uyak değildir. Uyağı doğru tespit edebilmek için öncelikle redifi bulmak gerekir.

REDİF: Uyak sonlarında aynı anlamdaki sözcüklerin ya da aynı görevdeki eklerin oluşturduğu ses benzerliğidir.

Redif karşımıza aşağıdaki şekillerde çıkabilir.

a) Redif sözcükten oluşabilir:

     Yüksel ki yerin bu yer değildir

     Dünyaya geliş hüner değildir

b) Redif ekten oluşabilir:

    Gözlerin şafakta yarış ettiği yerden

    Müjdeler dağıldı yıllar yılı seherden

c) Redif hem sözcük, hem ektenoluşabilir:

    Elagözlerine kurban olduğum

   Yüzüne bakmaya doyamadım ben

   İbret için gelmiş derler cihana

   Noktadır benlerin sayamadım ben

UYAK ÇEŞİTLERİ

Yarım Uyak: Tek sessiz harf  benzerliğine dayanan uyak türüdür. Halk edebiyatında sıkça, Divan edebiyatında az kullanılmıştır.

  

Örnekler :

Hatırlar bir gün camı açtığını

Duran bir bulutu, bir kuşun uçtuğunu.

Akşam olur kuşlar konar dallara

Susamış yıldızlar iner göllere

Gülün nazla ömrü geçiyor

Bülbül kafesinden kaçmış uçuyor

Kervan yükün almış, konup göçüyor

Tam Uyak: İki ses ( biri ünlü, biri ünsüz ) benzerliğine dayanan uyak türüdür.

Örnekler:

Unutmadım o kar aydınlığı düşlerimi

Şuurumda saklarım gurbet dönüşlerimi

Derviş bağrı taş gerek

Gözü dolu yaş gerek

Koyundan yavaş gerek

Sen derviş olamazsın

Karadutum, çatal karam, çingenem

Nar tanem, nur tanem, bir tanem

Zengin Uyak: İkiden çok ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.

Örnekler:

Bin bahçeli beldemizi yad ellere bıraktık

Gölgesinde barınacak tek ağacın yok artık

Bir zafer müjdesi burada her isim

Sanki tek bir anda gün, saat,  mevsim

Artık demir almak günü gelmişse zamandan

Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan

Bu sazların duyulur her telinde sade vatan

Sihirli rüzgâr eser daima bu topraktan

Tunç Uyak: Zengin uyağın bir türüdür. Uyaklı iki sözcükten birinin diğerinin içinde bulunmasıdır.

Örnekler:

Gün batar, sürü yatar ve sararan ayla

Çoban hicranlarını basar bağrına yayla

Köküne sar beni yeşert ey söğüt

Değirmen, değirmen beni de öğüt

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı

Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı

Cinaslı Uyak: Yazılışları, okunuşları aynı anlamları farklı olan sözcüklerle yapılan uyaktır. Yani sesteş sözcüklerden oluşan uyak türüdür.

Örnekler:

Kalem böyle yazılmıştır yazıma

Yazım kışa uymaz kışım yazıma

  

Mani benim ezberim

Kan ağlıyor gözlerim

Ben o yarin yolunu

Ölene dek gözlerim.

Her nefeste işledim ben bir günah

Bir günah için demedim bir gün ah

Not: Anlamları ve görevleri aynı olan sözcüklerin tekrarı cinas değil, rediftir.