Uyak biçimleri (uyak örgüleri) nedir?

UYAK BİÇİMLERİ (UYAK ÖRGÜLERİ)

1. Düz Uyak: Beyitlerde ya da dörtlüklerde dizeler kendi aralarında uyaklıysa bu uyak biçimine düz uyak denir.

Örnekler:

Beyitlerdeki şekli:

Yalnız bu semti sevmek için ömrümüz kısa ----a

Yazlar yavaşça bitmese, günler kısalmasa. ----a

Dörtlüklerdeki şekli:

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak ---a

Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak--a

O benim milletimin yıldızıdır parlayacak -------------a

O benimdir, o benim milletimindir  ancak. -----------a

2. Çapraz Uyak: Dörtlüklerle yazılan şiirlerde görülür. 1. dize 3. dizeyle; 2. dize 4. dizeyle uyaklıdır. (abab)

Örnek:

Açılan bir gülsün sen yaprak yaprak ----------a

Ben aşkımla bahar getirdim sana    -----------b

Tozlu yollarından geçtiğim uzak  ------------- a

İklimlerden şarkılar getirdim sana ------------b

3. Sarmal Uyak: Dörtlüklerle yazılan şiirlerde görülür. Bu kafiyelenişte 1. dizeyle 4. dize; 2. dizeyle 3. dize uyaklıdır. (abba )

Örnek:

Ruhumu bu çarmıha kendi elimle gerdim -----a

Bir nebi ızdırabı kaynıyor her yerimde ---------b

Ölüm, siyah bir tütsü yakıyor gözlerimde -----b

Aldığım her nefesi son nefes gibi verdim -----

4. Mani Tipi Uyak: 1. 2. ve 4. dizelerin uyaklı olduğu uyak biçimidir. Bu düzen mani, tuyuğ ve rubai biçiminde görülür. (aaxa)

Örnek:

Hıçkırık tuttu beni --------a

Tuttu kuruttu beni -------a

Elin oğlu değil mi  --------x

Gitti unuttu beni ----------a

5. Koşma Tipi Uyak: Bu uyaklanış koşmanın değişiklik gösteren birinci dörtlüğü hariç, diğer dörtlüklerinde karşımıza çıkar. Bu uyaklanış bir tür düz uyak olarak da kabul edilir. 1. 2. 3. dizelerin uyaklı olmasıdır. (abcb – dddb)

Örnek:

Ilgıt ılgıt esen seher yelleri -----------a

Esip esip yâre değmeli değil ---------b

Ak elleri elvan elvan kınalı  -----------c

Karadır gözleri sürmeli değil ---------b

Estirir de seher yeli estirir --------------d

Kimini ağlatır kimin güldürür-----------d

Kerameti ise kadir Mevla’m gösterir --d

Çokça heves edip öğmeli değil. -----b

6. Örüşük Uyak: İtalyan edebiyatından doğan terza-rima nazım biçiminin uyaklanışıdır.

(aba – bcb –cdc –d)

Örnek:

Mavi bir gölge uçtu pencereden ----a

Baktım: Avare bir küçük kelebek; ---b

Yaramaz, geldi kim bilir nereden? ---a

Belli yorgundu; bir veremli çiçek ----b

Gibi serpildi lambanın yanına; -------c

Bir duman uçtu,  gitti titreyerek -----b