Şiirde ölçü (vezin) nedir?

ÖLÇÜ (VEZİN): Dizelerdeki hecelerin sayı veya uzunluk-kısalık bakımından denkliğidir; dış ahengi sağlar.

               

Edebiyatımızda iki çeşit ölçü kullanılmıştır.

1. Hece ölçüsü

2. Aruz ölçüsü

Hece Ölçüsü: Dizelerdeki hece sayısının eşitliğine dayanır. 7’li, 8’li, 11’li kalıplar en çok kullanılan kalıplardır. Hece ölçüsü ile yazılmış şiirlerin bazılarında dizelerin belli ölçülere göre olan bölüm yerlerine durak adı verilir.

Örnek:

Boynu yeşil  / gövel ördek   (4+4)

Sana bir gül / gerek idi       (4+4)

Kanadının  / biri yeşil          (4+4)

Biri de al  / gerek idi           (4+4)

Not: Hece ölçüsünde duraklar sözcükleri bölmez.

Aruz Ölçüsü: Edebiyatımıza Arap edebiyatından geçmiştir. Dizelerdeki hecelerin uzunluk-kısalık (kapalılık-açıklık)  bakımından  denkliğine dayanır. Aruz ölçüsünde kısa (açık) heceler nokta (.), uzun (kapalı) heceler kısa çizgi  (-) ile gösterilir.

Örnek:

Senherke  / si kör ale  /  mi sersem mi /  sanırsın

  --   --   .   /  .   --  --  .  /  .    --   --    .   / .   --  --

Mef u lü  / me fa i  lü  / me fa  i  lü  /  fe u lün

Not: Son hece açık da kapalı da olsa kapalı gösterilir.

Aruz Olayları :

1. İmale (Uzatma): Normalde kısa (.) olan heceyi vezin gereği uzun (--) okuma olayıdır.

2. Zihaf (Kısma ) : Normalde uzun  (--) heceyi vezin gereği kısa  (.) okuma olayıdır.

3. Med (Çekme ) :  Uzun (--) bir hecenin, ölçü gereği daha da uzatılarak (---) (bir buçuk hece değerinde) okunmasıdır.

4. Ulama (Vasıl ) : Sonu ünsüzle biten bir hecenin kendisinden sonra gelen ve ünlü ile başlayan heceye bağlanarak okunmasına denir. Bir  aruz kusuru sayılmaz.