Basit zaman, tek zaman ya da tek kip demektir.
Basit zamanlı eylemler:
gel-di / görülen (di'li ) geçmiş zaman
gel-miş / öğrenilen (miş'li) geçmiş zaman
gel-iyor / şimdiki zaman
gel-ecek / gelecek zaman
gel-ir / geniş zaman
gel-se / dilek-şart kipi
gel-e / istek kipi
gel-meli / gereklilik kipi
gel- / emir kipi
Not: ''Emir kipi''nin kip eki yoktur.
Yapısında iki kip eki olan eylemlere birleşik zamanlı eylem denir.
gel-iyor-du / şimdiki zamanın hikayesi
gel-ecek-miş / gelecek zamanın rivayeti
gel-ir-se / geniş zamanın şartı
gel-se-y-di / dilek-şart kipinin hikayesi
gel-e-y-miş / istek kipinin rivayeti
gel-meli-y-se / gereklilik kipinin şartı
Not: ''Birleşik zamanlı eylemler''de ikinci kip eki ek-eylemdir. Ek-eylemin di'li geçmiş zamanı (-idi) hikaye birleşik, miş'li geçmiş zamanı (-imiş) rivayet birleşik, şartı (-ise) şart birleşik zamanını oluşturur.
Ek-eylem ve Ek-eylemin İşlevleri
Basit zamanlı eylemlere gelerek birleşik zamanlı eylemleri oluşturan, ad soylu sözcüklere gelerek yargı gücü kazandıran (yüklem) eklere ek-eylem denir.
Basit zamanlı eylemlere -idi (ek-eylemin dili geçmiş zamanı), -imiş (ek-eylemin mişli geçmiş zamanı), -ise (ek-eylemin şartı) eklerinden biri getirilerek birleşik zamanlı eylemler oluşturulur. -idi hikaye birleşik, -imiş rivayet birleşik, -ise şart birleşik zamanını oluşturur.
gel-miş-idi / gel-miş-ti / mişli geçmiş zamanın hikayesi
gel-iyor-imiş /gel-iyor-muş / şimdiki zamanın rivayeti
gel-ecek-ise / gel-ecek-se / gelecek zamanın şartı
gel-ir-idi / gel-ir-di / geniş zamanın hikayesi
gel-se-imiş / gel-se-y-miş / dilek şart kipinin rivayeti
gel-e-idi / gel-e-y-di / istek kipinin hikayesi
gel-meli-imiş /gel-meli-y-miş / gereklilik kipinin rivayeti
Ek-eylem ekleri (-idi, -imiş, -ise, -dir) ad soylu sözcüklere yargı gücü kazandırarak bu sözcüklerin yüklem olarak kullanılmalarını sağlarlar.
öğretmen-idi / öğretmen-di / ek-eylemin dili geçmiş zamanı
öğretmen-imiş / öğretmen-miş / ek-eylemin mişli geçmiş zamanı
öğretmen-ise / öğretmen-se / ek-eylemin şartı
öğretmen-(dir) / ek-eylemin geniş zamanı
Not:
Ek-eylemin geniş zamanının özel bir çekimi vardır.
öğretmen-im
öğretmen-sin
öğretmen-(dir)
öğretmen-iz
öğretmen-siniz
öğretmen-dirler
Ek-eylemin geniş zaman 3. tekil kişi eki (-dir) çoğu zaman söylenmez.
Teyzem, öğretmen.(dir)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder