Sözcükler arası anlam ilişkisi nedir?

SESTEŞLİK (EŞ SESLİLİK)

Yazılışları aynı, anlamları tamamıyla farklı (sesteş sözcükler arasında hiçbir anlam ilişkisi yoktur) sözcüklere sesteş sözcük, bu sözcükler arasındaki ilişkiye de sesteşlik denir.

gül (çiçek) / gül (gülmek)
yaz (yaz mevsimi) / yaz (yazmak)
diz (organ) / diz (dizmek)
kaz (hayvan) / kaz (kazmak)

Not: Sesteş sözcükler genellikle tek hecelidir ve bu sözcüklerden biri ad, diğeri eylemdir. Ancak her ikisi de ad olan sesteş sözcükler de vardır.

saz (bitki) / saz (müzik aleti)

Not: Sesteşlikle yan anlamı, sesteşlikle mecazı karıştırmamak gerekir.

Kardeşimin kolunu tutmuş. / temel anlam
Kapını kolunu tutmuş. / yana anlam (sesteş değil)

Yemeğinde kıl çıkmış. / temel anlam
Çok kıl bir adammış. / mecaz anlam (sesteş değil)

ANLAMDAŞLIK (EŞ ANLAMLILIK)

Yazılışları farklı, anlamları aynı sözcüklere anlamdaş sözcük, bu sözcükler arasındaki ilişkiye anlamdaşlık denir.

soru / sual
cevap / yanıt
olanak / imkan
ihtimal / olasılık
fert / birey
okul / mektep
öğretmen / muallim

Not: Anlamdaş sözcüklerin aynı cümle içinde kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

Sizin için tüm imkan ve olanaklarımızı seferber edeceğiz. (anlatım bozukluğu)
Bu ilacı iki günde bir, gün aşırı alacaksın. ( anlatım bozukluğu)

KARŞIT (ZIT) ANLAMLILIK

Aynı düzlemin uç noktalarındaki kavramları karşılayan sözcüklere karşıt anlamlı sözcükler, bu sözcükler arasındaki ilişkiye ise karşıt (zıt) anlamlılık denir.

iyi / kötü
güzel / çirkin
büyük / küçük
eski / yeni
acı / tatlı
doğru / yanlış

Not: Sözcüklerin anlam özellikleri cümleye göre değişebilir. Cümle dışında karşıt anlamlılık özelliğine sahip sözcükler, cümle içinde bu özelliğini yitirebilir.

Bugün sizinle güzel bir geçireceğiz. ( güzel: hoş, keyifli) / çirkin sözcüğünün karşıtı değil
Acı bir çığlık geceyi böldü. (acı: tiz, insanı rahatsız eden) / tatlı sözcüğünün karşıtı değil