Divan edebiyatı nazım biçimleri nelerdir?

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

A) Beyitlerle Kurulanlar

Gazel: Özellikle aşk, güzellik ve içki konusunda yazılmış belirli biçimdeki şiirlere denir. Beyit sayısı genellikle 5-15 arasında değişir. Uyak düzeni, aa / ba / ca... biçimindedir. İlk beytine "matla", son beytine ise "makta" adı verilir. Bir gazelin en güzel beytine "beyt-ül gazel", şairin mahlasının bulunduğu beyte de "mahlas beyit" denir.

Beyitleri arasında anlam birliği bulunan gazele "yek-âhenk", aynı güç ve güzellikte beyitlerden oluşan gazele de "yek-âvâz" adı verilir.

Kaside: Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla belirli kurallar içinde yazılan uzun şiirlerdir. En az 33, en çok 99 beyitten oluşur. Kasidenin en güzel beytine "beyt-ül kasid", şairin mahlasının bulunduğubeyte de ‘’taç-beyit" adı verilir.

Mesnevi: Her beyti kendi içinde uyaklı   uzun   nazım   biçimidir.   Beyit sınırlaması yoktur. Bir anlamda Divan edebiyatında manzum hikayelerin yazıldığı bir   biçim   olarak   da   tanımlayabiliriz. Mevlana’nın  ünlü tasavvufi mesnevisi    2.700    beyitten oluşur.

Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye "hamse" adı verilir.

Müstezat: Gazelin özel bir biçimine denir. Uzun dizelere kısa bir dize eklenerek yazılır. Uzun ve kısa dizeler gazel gibi kendi aralarında uyaklanır. Kısa dizelere "ziyade" adı verilir.

Kıta: En az iki en fazla on iki beyitten oluşan bir nazım biçimidir. Türk edebiyatında genellikle iki beyitten oluşan biçimi kullanılır. Uyak örgüsü xa xa xa xa... biçimindedir. Gazelin ilk beyti olmayan biçimi olarak da düşünülebilir.

B) Bentlerle Kurulanlar

Rubai: Dört dizelik bir nazım biçimidir. Uyak örgüsü aaba'dır. Konusu daha çok şairin dünya görüşüne ve felsefi düşüncelerine yöneliktir.

Edebiyatımızda bu türün en başarılı son temsilcisi Yahya Kemal'dir.

Tuyuğ: Rubai gibi dört dizelik bir nazım biçimidir. Edebiyatımızda en çok tuyuğ yazmış şair Kadı Burhanettin'dir. Bu biçim yalnızca Türk edebiyatına özgüdür. (Rubai, edebiyatımıza İran edebiyatından geçmiştir).

Murabba: Dört dizelik kıtalardan oluşur. Bent sayısı 3-7 arasında değişir. Her konuda yazılır.

Şarkı: Biçim bakımından murabba'ya benzer. Çoğunlukla bestelenmek için yazılır. Bu biçim de tuyuğ gibi yalnızca Türk edebiyatına özgüdür. "Şarkı" biçiminin yaratıcısı ve son güçlü şairi Nedim'dir.

Terkib-i Bent: Bentlerle kurulan bir nazım biçimidir. Her bent, sayısı 5-10 arasında değişen beyitlerden oluşur. Bendin son beytine "vasıta beyti" denir. Terkib-i bentte vasıta beyti her beytin sonunda değişir ve vasıta beyti mutlaka kendi içinde uyaklı olur.

Terkib-i bentlerde genellikle talihten ve hayattan şikayetler, dini, tasavvufi, felsefi düşünceler anlatılmış, toplumsal yergi niteliğinde eleştirilere yer verilmiştir.

Terci-i Bent: Biçim bakımından terkib-i bente benzer; ancak vasıta beyti her bendin sonunda değişmezve aynen tekrarlanır. Konularında daha çok Tanrının gücü, evrenin sonsuzluğu, doğanın ve yaşamın karşıtlıkları vardır.