Bir sözcüğün yapısı nasıl belirlenir?

Sözcükler yapıları bakımından  basit, türemiş, birleşik olmak üzere üçe ayrılır.

Bir sözcüğün yapısını saptayabilmek için sözcüğün yapım eki alıp almadığına, başka bir sözcük ile birleşip birleşmediğine bakılır.

Bir sözcüğün türemiş olabilmesi için mutlaka yapım eki almış olması gerekir:

kitap-lık, bir-ey; temiz-le-, kir-len-; gez-dir, yaz-ıl-; dur-ak, sil-gi...

Not: 

1) Yapım ekleri sözcüğün karşıladığı kavramı değiştiren, sözcük kök ve gövdelerinden yeni sözcükler türeten eklerdir.

2) Yapım ekleri addan ad yapan (çiçek-çi), addan eylem yapan (bir-leş-), eylemden eylem yapan (gör-üş-), eylemden ad yapan (tara-k) yapım ekleri olmak üzere dörde ayrılır.

Bir sözcüğün birleşik olabilmesi için en az iki sözcüğün birleşip yeni bir kavramı karşılaması gerekir:

hanım-eli (çiçek) kuş-palazı (hastalık), Karşı-yaka (ilçe), gece-kondu (konut)...

Not:

Türkçede birleşik sözcüklerin bir bölümü bitişik (biçerdöver, uyurgezer, olağanüstü...), bir bölümü ise ayrı  (ön söz,deve kuşu, ateş böceği...) yazılır.

Yapım eki almamış, başka bir sözcükle birleşmemiş sözcükler (çekim eki almış olsa da) basit sözcük olarak adlandırılır.

kitap, kitaplar, gömlek, gömleğim, masa, masaya, gel-, geldi, geldik...

Not:

Çekim ekleri sözcüklerin yapısını değiştirmeyen, sözcüklerin cümledeki görevlerini ya da bir sözcüğün diğer sözcüklerle ilişkisini gösteren ekleridir.

kalem-ler (çoğul eki), kalem-im (iyelik eki), kalem-e (hal eki), kalem-in (tamlayan eki);
gel-me- (olumsuzluk eki), gel-di (kip eki), gel-sin (kişi eki)...

Uyarı: 

Bir sözcüğün yapısını belirleyebilmek için mutlaka sözcüğün kökünü doğru saptamak gerekir

''Çalış-'' sözcüğünün kökü ''çal-'' değil, ''çalış-''; ''kelebek'' sözcüğünün kökü ''kel'' değil, ''kelebek''tir.

Ayrıca sözcükte herhangi bir ses olayının  meydana gelip gelmediğini de dikkate almak çok önemlidir.

''Yalnız'' sözcüğünün kökü ''yalın'' (ses düşmesi olmuştur), ''denge'' sözcüğünün kökü ''denk''tir (ünsüz yumuşaması meydana gelmiştir.)